Nuôi dưỡng bò trong tình trạng Stress nhiệt

 Bài tóm tắt lược dịch trong tạp chí allaboutfeed.net do TS Salah Hamed Esmail biên soạn (7/2019) với tiêu đề “Cattle feeding under heat stress conditions” viết về nuôi bò sữa trong điều kiện nắng nóng thường xảy ra tình trạng stress nhiệt trên vật nuôi. Bò sữa bị stress nhiệt thường dễ thấy nhất là mệt mỏi, giảm ăn giảm sản lượng sữa và gây tổn thất kinh tế. Để khắc phục tình trạng này ngoài việc cải thiện điều kiện tiểu khí hậu chuồng trại phù hợp sinh lý vật nuôi, sử dụng các biện pháp dinh dưỡng sẽ có ý nghĩa quyết định đến năng suất và hiệu quả kinh tế. Nội dung các phần tóm tắt của bài viết được trình bày dưới đây.

Ảnh hưởng của stress nhiệt trên bò sữa   

Trong tình trạng stress do nhiệt, lượng năng lượng tiêu tốn để bò duy trì thân nhiệt gia tăng (ví dụ tăng thêm 20% ở 35° so với 20° C). Thở gấp cũng làm tăng nhu cầu duy trì khoảng 7 đến 25% khi bị stress nhiệt. Do đó, lượng chất khô (DM) ăn vào phải tăng để đảm bảo cho chi phí năng lượng thêm vào này. Tuy nhiên, trong thời tiết nóng, lượng chất khô ăn vào lại giảm, có nghĩa là tình trạng năng lượng của bò này bị ảnh hưởng gấp đôi, đó là phí tổn năng lượng lớn hơn để cố duy trì đẳng nhiệt và lượng năng lượng ăn vào thấp hơn. Trong trường hợp này, không có gì đáng ngạc nhiên khi sản lượng sữa đi xuống (Bảng 1, trích dẫn từ NRC năm1981).

Bảng 1: Những thay về vật chất khô ăn vào và sản lượng sữa của bò ở những nhiệt độ khác nhau.

Tình trạng này có thể được cải thiện bằng cách cho bò ăn vào sáng sớm và ban đêm. Trong những khoảng thời gian mát mẻ này trong ngày, bò có thể tiêu thụ tới 80% tổng lượng chất khô ăn vào hàng ngày. Tuy nhiên, trong trường hợp thời gian ban đêm và buổi sáng này vẫn vượt quá chỉ số Độ ẩm Nhiệt độ giới hạn cao (THI) trên 72, lượng thức ăn tiêu thụ sẽ không bù đủ cho lượng tiêu thụ bị suy giảm rất nhiều trong ngày. Làm mát vật lý cho bò có thể làm giảm cường độ tải nhiệt và cải thiện tình trạng sinh lý và năng suất của bò. Trong một nghiên cứu, việc phun nước đã làm giảm tốc độ hô hấp từ 102 xuống 80 nhịp thở mỗi phút. Lượng chất khô ăn vào đã tăng từ 16,2 lên 19,6 kg/ngày và sản lượng sữa trung bình tăng từ 17,6 lên 20,2 kg/ngày. Những đáp ứng tương tự cũng được ghi nhận ở những bò thịt với lượng ăn vào hàng ngày là 6,19 kg và 7,27 kg và mức tăng trọng hàng ngày là 1,09 kg và 1,39 kg tương ứng cho những bò thịt không được và được phun nước.

Dinh dưỡng protein

Cho ăn khẩu phần thiếu protein dẫn đến sự tải nhiệt tăng ở động vật do nhiệt sản xuất tăng cho sự luân chuyển protein của mô. Do đó, protein bổ sung là cần thiết để làm dịu bớt stress nhiệt. Một nghiên cứu được thực hiện để kiểm tra hiệu quả của việc bổ sung protein cho bò Holstein khi bị stress nhiệt tự nhiên. Lượng chất khô ăn vào lớn hơn 11% với khẩu phần giàu protein và FCM cao hơn 4,3%. Tuy nhiên, protein vượt quá nên tránh vì nó làm giảm việc sử dụng năng lượng do cần thêm năng lượng để xử lý protein dư thừa qua chu trình urê.

Dinh dưỡng chất xơ

Thường được cho là nên giảm lượng chất xơ trong khẩu phần trong thời gian bị stress nhiệt để giảm tải nhiệt trao đổi chất cho bò vì chất xơ có sự tăng nhiệt lớn hơn so với đậm đặc. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây chỉ cho thấy bò sữa được ăn khẩu phần  có nồng độ năng lượng cao nhất (khẩu phần ít ADF) cần phải cắt giảm hầu hết lượng chất khô ăn vào để giảm thấp tải nhiệt trao đổi của bò đến mức chịu đựng được trong thời gian bị stress nhiệt. Điều này có nghĩa là tổng lượng năng lượng ăn vào và khả năng tiêu hóa khẩu phần có thể là yếu tố quan trọng hơn ảnh hưởng đến sự sinh nhiệt trao đổi và làm giảm chất khô ăn vào hơn là chỉ ở nồng độ chất xơ trong khẩu phần. Do đó, lượng chất xơ thích hợp cần được cho ăn để cải thiện chức năng dạ cỏ và năng suất vật nuôi dưới stress nhiệt (Hình 1). Điều này cho là chỉ thực sự đúng với thức ăn thô xanh chất lượng cao vì sự sinh nhiệt thấp hơn xảy ra với quá trình lên men của thức ăn thô xanh chất lượng cao so với thức ăn thô xanh có chất lượng thấp hơn.

Dinh dưỡng chất béo

Chất béo được thêm vào rất quan trọng trong việc chống lại stress nhiệt ở vùng khí hậu nóng và nên ở mức tối đa có thể cho ăn một cách hợp lý. Điều này làm giảm sự tăng nhiệt liên quan đến quá trình lên men của đường tiêu hóa và sự trao đổi của mô, từ đó làm giảm tổng tải nhiệt của cơ thể. Hạt bông vải nguyên chất là một thành phần thức ăn có giá trị cao được sử dụng cho mục đích như vậy. Do có lượng năng lượng cao và chất xơ cao, nó kích thích cả năng suất sữa và tỷ lệ mỡ sữa. Việc bao gồm dầu đậu nành hoặc chất béo thực vật hydro hóa cũng có thể mang lại những lợi thế tương tự. Cần lưu ý rằng chỉ 3-8% chất béo được dung nạp bởi các vi sinh vật dạ cỏ. Những tiến bộ gần đây về dinh dưỡng đã mang lại các dạng chất béo mới, được bao bằng xà phòng canxi hoặc protein được xử lý bằng formaldehyde, mà có thể được thêm vào khẩu phần ở những mức cao hơn mà không ảnh hưởng xấu đến vi sinh vật dạ cỏ hoặc năng suất động vật.

Bổ sung vitamin

Vitamin E là một trong những vi dưỡng chất đóng vai trò quan trọng đối với khả năng miễn dịch và sức khỏe của tuyến vú. Ngoài ra về việc giảm vô sinh gây ra do stress nhiệt ở bò sữa. Do đặc tính kháng oxy hóa của nó, vitamin E cũng có tác dụng ngăn ngừa các bệnh mãn tính liên quan đến stress oxy hóa. Vì stress nhiệt có thể gây ra sự gia tăng các gốc tự do của oxy và có thể gây ra stress oxy hóa, việc bổ sung vitamin C có thể có liên quan khi xem xét rằng acid ascorbic là một trong những chất chống oxy hóa quan trọng nhất trong hệ thống sinh học. Niacin cũng giúp giảm bớt stress nhiệt bằng cách tăng sự mất nhiệt do bay hơi khỏi cơ thể và cũng bằng cách giảm tác động của nhiệt ở cấp độ tế bào. Bò được cho ăn khẩu phần có bổ sung 6 gram niacin mỗi ngày trong mùa hè có năng suất sữa cao hơn khoảng 1 kg.

Bổ sung khoáng

Bổ sung khoáng chất khi bị stress nhiệt là một thực hành được khuyến cáo, đặc biệt với những con bò sữa cao sản. Tầm quan trọng lớn nhất là kali (K) vì cần nhiều K hơn để chống lại tổn thất qua sữa và mồ hôi. Việc tăng sử dụng thức ăn đậm đặc cho bò bị stress nhiệt cũng góp phần làm tăng nhu cầu K cao hơn. Hầu hết thức ăn đậm đặc là thiếu kali, làm cho việc sử dụng các chất bổ sung cần thiết. Cung cấp kali cần được xem xét cùng với việc cung cấp natri (Na) vì cả hai đều liên quan chặt chẽ đến việc điều chỉnh nhiều chức năng của cơ thể. Mất Na của nước tiểu tăng khi bị stress nhiệt, do nồng độ aldosterone trong máu giảm. Những mất mát như vậy sau đó cần được cân bằng qua bổ sung trong khẩu phần. Trong một nghiên cứu cho thấy những tác động của tỷ lệ K và Na thay đổi đến sản lượng sữa của những bò sữa bị stress nhiệt đã được kiểm tra. Sản lượng sữa bị giảm rõ rệt khi chỉ có 1,0% K được kết hợp với 0,38% Na trong chất bổ sung. Có một số cải thiện về năng suất sữa với 1,5% K và 0,38% Na nhưng khi 1,5% K được kết hợp với 0,67% Na năng suất sữa là vượt trội.

Các phụ gia thức ăn

Natri bicarbonate là một phụ gia thức ăn thường được sử dụng, đặc biệt hữu ích trong thời tiết nóng. Vì những khẩu phần thức ăn đậm đặc cao, thức ăn thô xanh thấp thường được cho ăn để khuyến khích DMI trong thời tiết nóng hoặc do bò giảm chọn lọc chất xơ ăn vào khi nhiệt độ cao, nên khả năng nhiễm acid do lượng chất xơ khẩu phần không đủ là có thật, đặc biệt là khi cho ăn thức ăn thô xanh chất lượng thấp. Các chất đệm làm giảm thiểu những biến động của pH, thường tăng cường sự tiêu hóa chất xơ và thường khuyến khích DMI cao hơn. Một thử nghiệm được thực hiện trong điều kiện stress nhiệt nghiêm trọng (THI> 80) chỉ ra rằng men sống cho bò sữa ăn đã cải thiện hiệu quả thức ăn lên tới 7%, tương đương với thêm 120 g sữa/kg DMI. Thử nghiệm tương tự cũng chỉ ra tác động tích cực đối với pH dạ cỏ, dẫn đến nguy cơ nhiễm acid thấp hơn.

Cho ăn thường xuyên

Như một chiến lược xa hơn nữa, việc tăng tần suất cho ăn sẽ làm giảm sinh nhiệt vì điều này sẽ thúc đẩy tỷ lệ hấp thụ chất dinh dưỡng đồng đều và phát tán tổng mức tăng nhiệt do cho ăn trong một khoảng thời gian dài hơn. Điều này không nên làm quá tải cơ chế tản nhiệt của động vật tại bất kỳ thời điểm nào. Thường xuyên cho bò bị stress nhiệt ăn cũng giúp ngăn ngừa vấn đề mỡ sữa bằng cách duy trì quá trình lên men dạ cỏ đồng đều và cho phép ăn vào thức ăn đậm đặc cao hơn mà không làm giảm pH dạ cỏ hoặc tỷ lệ acetate với propionate.

Nước

Nước là phân tử cơ bản trong cơ thể động vật và rất cần thiết cho việc duy trì các chức năng sống còn như tính trương lực của mô, điều hòa thẩm thấu, điều chỉnh nhiệt, vận chuyển và bài tiết chất dinh dưỡng. Trong tình trạng stress do nhiệt, bò bị mất nước qua da và hô hấp khi nó hoạt động  để giảm thiểu tăng nhiệt cơ thể lên. Trong một nghiên cứu, mất nước tăng 59% qua da và 50% qua hô hấp khi nhiệt độ môi trường tăng từ 18° C đến 30° C. Vì thế, điều quan trọng là cung cấp tự do nước sạch, mát và loại bỏ bất kỳ yếu tố quản lý nào có thể hạn chế bò rời xa uống. Nếu lượng nước uống vào bị hạn chế trong thời tiết nóng, sản lượng sữa sẽ giảm tụt dốc.

PGS Bùi Xuân Mến, Trung tâm RD Vemedim.