Đặc điểm sinh lý sinh sản của bò sữa bò thịt

1. Sự thành thục về tính và tuổi sử dụng của bò

- Với bò đực, thành thục về tính là lúc trong dịch hoàn xuất hiện tinh trùng. .

- Với bò cái, là lúc trứng đã phát triển, chín và rụng, hình thành thể vàng.

Sự thành thục về tính đến sớm hay muộn phụ thuộc đặc điểm của giống, tính cá thể, điều kiện ngoại cảnh nhất là chế độ nuôi dưỡng chăm sóc của con người. Các điều kiện này đều thuận lợn thì bò đực 32 - 36 tuần tuổi, ống sinh tinh đã có tinh trùng. Đến 39 tuần tuổi, có "tính hăng" của đực giống, có thể xuất tinh lần đầu lúc 9 - 10 tháng tuổi. Bò cái lúc 10 - 12 tháng tuổi đã có trứng chín và rụng. Cho phối bò có thể có chứa.

Song, thành thục về tính thường đến sớm hơn thành thục về thế vóc. Vì vậy, bò đực chỉ cho phối giống, lấy tinh khi được 18 tháng tuổi. Bò cái tuổi phối giống lần đầu tốt nhất là 18 - 20 tháng tuổi khi cơ thể có khối lượng bằng 70% khối lượng cơ thể bò trưởng thành. Sau khi đe bò động dục trở lại. Từ chu kỳ 2 - 3 (trong vòng 3 tháng sau khi đẻ), cần theo dõi chặt chẽ để phối giống cho bò có chửa. Như vậy, bò sễ đẻ mỗi năm 1 bê.

Tuổi sử dụng bò đực, thường không quá 7 - 8 tuổi. Tuổi sung sức nll-ất là 3 - 5 tuổi. Tuổi sử dụng của bò cái cũng không nên quá 10 - 12 tuổi.

2. Hoạt động sinh dục của bò đực, bò cái

Điều khiển quá trình hoạt động sinh  dục là hệ thần kinh thể dịch. Mọi tác động từ bên ngoài thông qua các cơ quan nhận cảm như thị giác, thính giác, khứu giác v.v. . . đều được truyền đến vỏ đại não, trung khu thần kinh sinh dục (Hypothalamus) và tuyến yên. Tuyến yên phân biệt các hoocmôn hướng sinh dục và hoocmôn sinh dục, điều khiển quá trình hoạt động sinh dục của bò.

Đối với bò đực, tuyến yên phần tiết hoocmôn FSH (Follicle Stimulating Hormone) và LH (Luteing Hormone).

FSH kích thích sự phát triển ống sinh tinh xúc tiến quá trình hình thành tinh trùng. LH kích thích tế bào kẽ tiết ra hoocmôn testosteron, androsteron, dehidroandrosteron, trong đó testosteron có hoạt lực mạnh nhất tạo nên đặc tính thứ cấp của con đực và làm tăng quá trình đồng hoá trước hết là đồng hoá protein (LH còn gọi là kích tế bào gian chất - viết tắt là ICSH - Interstitial cell stimulating hormone).

Quá trình sinh tinh và sự tác động của các nhân tố điều khiển diễn ra liên tục. Vì vậy hoạt động sinh dục của bò đực diễn ra thường xuyên kể từ khi thành thục về tính.

- Đối với bò cài, hoạt động sinh dục không thường xuyên như bò đực mà hoạt động theo chu kỳ, gọi là chu kỳ động dục. Chu kỳ động dục là thời gian tính từ lúc bắt đầu động dục cao độ lần này đến động dục cao độ lần sau.

Chu kỳ động dục của bò biến động 17 - 24 ngày, trung bình 21 ngày. Chu kỳ động dục dài hay ngắn phụ thuộc thời gian tồn tại của thể vàng, sự phân tiết hoocmôn FSH, LH của tuyến yên, đặc điểm của giống và điều kiện ngoại cảnh, nhất là chế độ nuôi dưỡng, chăm sóc của người nuôi.

Trong quá trình động dục ở bò cái, FSH tác động lên buồng trứng kích thích noãn bào phát dục. Màng trong noãn bào tiết ra hoocmôn oestrogen, gây hiện tượng hưng phấn động dục. Oestrogen còn tác động vào bộ phận sinh dục thứ cấp làm vú nở to ám hộ sung huyết, tử cung dầy lên, cong cứng, cát tuyến tử cung tăng cường phân tiết niêm dịch. . . LH tác động vào buồng trứng đã chín, trứng rụng hình thành thể vàng. Dưới tác dụng của hoocmôn Luteino troflc (LTH), thể vàng tiếp tục phân tiết progesteron, ức chế tuyến yên phân tiết FSH và LH làm gia súc ngừng động dục.

Nếu bò có chửa, thể vàng tồn tại suốt thời gian mang thai là nhân tố bảo vệ an toàn cho thai phát triển; progesteron tác động làm tăng sinh và giảm co bóp của tư cung, hạn chế sự mẫn cảm của tử cung với oestrogen và oxytoxin để ngăn ngừa hiện tượng sẩy thai... Nếu bò không có chưa, thể vàng tồn tại

đến ngày thứ 15 - 18 của chu kỳ sau đó teo dần làm giảm hàm lượng progesteron. Tuyến yên được giải phóng hoocmôn FSH và LH lại được phân tiết Noãn bào phát triển, con cái động dục trở lại, chu kỳ động dục mới lại bắt đầu.

3. Các biểu hiện động dục và thời gian phối tinh thích hợp

Thời gian bò động dục thường dao động từ 18 - 48 giờ, trung bình là 30 giờ. Giai đoạn đầu - giai đoạn trước chịu đực, kéo dài 6 - 10 giờ. Giai đoạn chịu đực 10 - 17 giờ và sau chịu đực 10 - 14 giờ.

Khi động dục, bò có dáng vẻ băn khoăn, ngơ ngác, hay đái vặt ăn ít hoặc bỏ ăn. Kêu rống hoặc không kêu. Đi lang thang. Hay nhảy lên lưng con khác, nhưng không cho con khác nhảy. Đến giai đoạn chịu đực "mê ì" mới đứng yên cho con khác nhảy. Thường có nhiều bê đực choai theo sau. Bộ máy sinh dục biến đổi, âm hộ, tử cung tăng sinh, sung huyết. Niêm dịch phân tiết tăng dần. Trạng thái niêm dịch thay đổi từ trong suốt ở giai đoạn đầu đến nửa trong nửa đục ở giai đoạn chịu đực, rồi mủn như bã đậu ở giai đoạn sau chịu đực.

Trứng thường rụng vào giai đoạn sau chịu đực 10 - 14 giờ. Thời gian phối giống cho bò đạt hiệu quả cao nhất là phối vào đầu và cuối giai đoạn chịu đực. nghĩa là phối vào giờ thứ 12 đến giờ thứ 24 tính từ khi bò động dục.

Để phát hiện kịp thời bò động dục, cần quan sát nhiều lần trong ngày: sáng, trưa, chiều, tối. Tỷ lệ bò động dục thường diễn biến như sau: Từ 6 - 12 giờ có 22% bò động dục. Từ 12 -18 giờ có 10%. Từ 18 - 24 giờ có 25%. Từ 0 giờ đến 6 giờ sáng là 43% (công ty ABS Mỹ, 1991).

Về hiện tượng rụng trứng của bò, những năm gần đây một số tài liệu có nói đến đợt "sóng nang" trong một chu kỳ động dục. Sóng nang là sự phát tnển đồng loạt của một số bào noãn trong cùng một thời gian.

Trong 1 chu kỳ động dục của bò, thường có 3 đợt "sóng nang". Đợt, 1 diễn ra sau khi trứng rụng vào ngày thứ 3 - 9. Đợt 2 vào ngày thứ 11 - 17.. Đợt 3 vào ngày thứ 18.

Mỗi đợt sóng nang có 15 nang phát triển từ 5 - 7mm.

Trong đó có 1 - 2 nang phát triển mạnh hơn, có kích thước 12 - 15mm gọi là nang trội hay nang khống chế.Sự phát triển của "sóng nang" có tính chất tự điều khiển và cạnh tranh giữa các nang. Khi thể vàng còn tồn tại thì các nang đều bị thoái hoá. Chỉ có đợt cuối cùng vào ngày thứ 18 khi thể vàng không còn tồn tại, nangtrội mới tiếp tục phát triển đến chín, hiện tượng trứng rụng mới xảy ra.

Đối với bò vàng Việt Nam và bò lai hướng sữa, các biểu hiện động dục ở các giai đoạn, diễn biến như sau:

 Căn cứ vào các biếu hiện động dục ở giai đoạn chịu đực, bò vàng và bò lai hướng sữa được phối 2 lần vào đầu và cuối giai đoạn chịu đực, Nghĩa là trong vòng 24 giờ tính từ khi bò xuất hiện động dục. Tiến hành phối lần thứ nhất sau 12 giờ (sáng động dục thì chiều cho phối). Và, sáng hôm sau cho phối lần thứ 2 (sau 24 giờ tính từ lúc động dục). Bò thụ thai đạt tỷ lệ trên 75%. Đối với bò sữa, công ty ABS Mỹ (American Breeders Service) chì phối tinh 1 lần vào trước 24 giờ, tính từ khi động dục, tỷ lệ bò thụ thai đạt trên 70%. Sau đây là:

Thời gian động dục và thời điểm phối tinh cho bò sữa (ABS Mỹ)

Tóm tắt một số đặc điểm sinh lý sinh sản của bò